شنبه، 20 اردیبهشت 1399 00:00 کد مقاله : 13990220006
امین روانان
بلوط زاگرس، ریه های طبیعت ایران
ارائه یک مدل و راهبرد بومی در پیشگیری و کنترل آتش سوزی جنگلها و مراتع زاگرس

رهیافت جنوب ؛ سیدمهدی اسعدی خوب/ دانشجوی دکتری توسعه  دو اصل پایداری محیط زیست و مشارکت از آرمانها و اهداف هشت گانه توسعه هزاره در جهان بشمار می روند.

یکی از مهمترین تهدیدات محیط زیست و طبیعت در طی چند دهه اخیر، آتش سوزی در تمام جنگل های دنیا به طور اعم و در جنگل های ایران به طور اخص بوده که به یک چالش جدی و فراگیر تبدیل شده است و طی سالیان گذشته، میلیون ها هکتار از جنگلها و گونه های مختلف گیاهی و جانوری از چرخه طبیعت و اکوسیستم در جهان تخریب و از بین رفت. اگرچه مجموع مساحت جنگلهای ایران 11 میلیون هکتار می باشد، اما بنابر گزارش فائو (سازمان خوار و بار و کشاورزی جهانی)، ایران یکی از 70 کشور در حال توسعه در دنیاست که دارای پوشش جنگلی کمی بوده و این پوشش جنگلی اندک هم با سرعتی بیش از دیگر نقاط دنیا در حال نابودی می باشد و برخی صاحب نظران برآورد می کنند که اگر چنین روندی ادامه داشته باشد، ایران در 30 سال آینده، جنگلی نخواهد داشت.

 

سهم جنگلهای زاگرس از مجموع جنگلهای ایران برابر با 5 تا 6 میلیون هکتار است و تردیدی نیست که هویت زاگرس یعنی درخت بلوط که از شمال غربی تا جنوب غربی ایران امتداد دارد و دارای آب و هوای گرم و خشک و در معرض آتش سوزی از سوی عوامل انسانی قرار دارد. طی چندسال اخیر جنگلهای زاگرس توسط عوامل انسانی به دو شکل آتش سوزی و قطع درختان برای مصارف خانگی و تولید زغال مورد تهدید و تخریب جدی قرار گرفته اند و تاکنون هم اقدام مناسب و پایداری صورت نگرفته است و تنها در فصل گرما و شروع آتش سوزی، اداره منابع طبیعی شهرستان بهمئی با تجهیزات محدود و سنتی (بیل و سرشاخه های درختان، کپسول های کوچک) و نیرووهای بومی نیز با دستان خالی به مبارزه و کنترل آتش می روند. ضروری است مقدمه ای در باب مدیریت سنتی اما کارآمد جنگلها و مراتع بیان گردد تا از این رهگذر به یک مدل و نتیجه اثربخش برسیم. بعد از اصلاحات ارضی در دهه 1340 شمسی ساختار مدیریت و قدرت در مناطق روستایی و عشایری دچار تحولات عمیقی گردید که اجمالا باید گفت: «مدیریت سنتی و مردمی با محوریت مشارکت همه جانبه از بین رفت و مدیریت دولتی با سازمان های متعدد و موازی جایگزین گردید». بنابراین مردم نسبت به آب و خاک و مراتع و جنگلها، تا حدودی احساس بیگانگی نموده و حتی در مواقعی در جهت تخریب منابع طبیعی و محیط زیست گام برداشتند.

 

طی هزاران سال، مردم بومی هر منطقه به یک سازش و قرارداد نانوشته با طبیعت دست یافته بودند که نتیجه آن استفاده و نگهداری از منابع طبیعی در حد تعادل بوده است، زیرا معیشت و زندگی مردم و دام آنان وابسته به طبیعت بود. نباید غافل از رابطه فقر و بیکاری با پدیده آتش سوزی و قطع بی رویه درختان شد. قطع درختان جنگلی برای تولید و فروش زغال و همچنین مصارف خانگی عشایر و روستاییان از جمله عوامل تخریب جنگلها بشمار می روند. 


مشارکت مردمی بعنوان یک اصل و راهبرد پذیرفته شده در عصر جدید و از اصول توسعه پایدار بشمار می رود. مشارکت مردم به منظور نادیده گرفتن تلاش و ایثار نیروهای توانمند و زحمتکش اداره منابع طبیعی و ارگان های مربوطه نیست، بلکه استفاده از ظرفیت ها و دانش بومی به صورت اثربخش می باشد. از سویی دیگر، آتش سوزی جنگل و مراتع که سرعت انتشار و پراکندگی بالایی دارد ایجاب می کند که از ظرفیت مردمی نهایت استفاده بعمل آید، زیرا کشورهای پیشرفته ای مانند آمریکا و استرالیا در سالیان گذشته در برابر آتش سوزی، مغلوب قوه قهریه طبیعت شده و در برخی موارد مهار کردن آتش سوزی کنترل ناپذیر شده بود. نگارنده سطور خود در چند مورد آتش سوزی در جنگل ها و مراتع حضور داشته و مستقیما شاهد بوده که وسعت و شدت آتش سوزی از یکطرف و کمبود نیرو و تجهیزات اداری از سوی دیگر موجب شده تا بخش عظیمی از کنترل و مهار آتش سوزی را نیروهای خودجوش مردمی انجام دهند. با تشریح مساله و مقدماتی که بیان گردید راهکارهایی مبتنی بر ظرفیت و توانمندی های بومی برای کاهش و کنترل مساله آتش سوزی مراتع و جنگلها ارائه می گردد:


1. منطقه بندی (پهنه بندی) جنگلها و مراتع و استفاده از مدیریت محلی و سنتی در اداره هر منطقه.


2. سازماندهی افرادی که اقدام به قطع درختان نموده و صدور کارت و مجوز برای آنان که اجازه برداشت و تبدیل درختان خشک شده و شاخه های زائد به زغال را داشته باشند. حوزه و محدوده هر دسته و فرد مشخص باشد و چنانچه غیر از موارد مشخص شده، درختی قطع گردد، مسئولیت آن بر دوش آنان می باشد. 


3. سازماندهی گروهها و انجمن های مردم نهاد و آموزش آنان.


4. شکل گیری و سازماندهی بخشی از نیروهای بسیجی و در اختیار گذاشتن تجهیزات و اقلام اولیه (دستکش، ماسک، بیلچه و غیره) و فراخوانی فوری هنگام آتش سوزی. زیرا یکی از مهمترین راهکارهای اثربخش کنرل و مهار آتش سوزی، استفاده از نیروهای نزدیک و آشنا به محیط آتش سوزی می باشد. 


5. ایجاد مرزهای خاکی و آتش بر یا سنگ چین کردن مراتع و پوشش جنگلی. خود مردم و کسانی که طرح و مرتع دارند می توانند این اقدام را با کمک و ترغیب دولت، انجام دهند.
6. مدیریت چرای دام در فصل گرما و کاهش تراکم و سطح پوشش علوفه.


7. باتوجه به اینکه اکثریت آتش سوزی ها از خردادماه تا مهرماه رخ می دهد، می توان از نیروهای محلی بعنوان نگهبان سیار و موقتی در این مدت استفاده نمود. به این طریق که نخست، حوزه را به چند منطقه تقسیم نموده و هر منطقه را یک نفر بر عهده بگیرد.


8. از خود نیروهایی که کارت اشتغال زغال از چوب و شاخه های خشک و زائد دارند می توان برای حراست از مناطق چندگانه بهره برد.

 
شکل : ارائه مدل بومی در راستای پیشگیری و کنترل آتش سوزی در جنگلها و مراتع زاگرس، شهرستان بهمئی. نگارنده: مهدی اسعدی خوب

ارائه یک مدل و راهبرد بومی در پیشگیری و کنترل آتش سوزی جنگلها و مراتع زاگرس

نظر جدید
پربازدیدها